Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze

W debacie uczestniczyć będą

prof. Patrycja Grzebyk | Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Katedra Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa Międzynarodowego

prof. Karolina Wierczyńska | Instytut Nauk Prawnych PAN, wiceprzewodnicząca Komitetu Nauk Prawnych PAN

Lew Zacharczyszyn | pełnomocnik dyrektora ECS ds. polsko-ukraińskiej solidarności, były konsul generalny Ukrainy w Gdańsku

moderator | prof. Jerzy Zajadło, Katedra Teorii i Filozofii Państwa i Prawa Uniwersytetu Gdańskiego, członek-korespondent PAN i PAU

W imieniu Klubu Myśli Obywatelskiej im. Tadeusza Mazowieckiego zaprasza prof. dr hab. inż. Janusz Rachoń, autor poniższego wprowadzenia.

Bratobójcza, okrutna wojna domowa na terenach byłej Jugosławii, która rozegrała się na początku lat 90. XX wieku, unaoczniła całkowitą bezsilność i totalne nieprzygotowanie społeczności międzynarodowej do reagowania na tego typu konflikty i ich rozwiązywanie. Doświadczenie dwóch wojen światowych nie powstrzymało czteroletniego oblężenia Sarajewa, ani masakry w Srebrenicy, uznawanej za największe ludobójstwo w Europie od czasu II wojny światowej, gdzie życie straciło 8 tys. bośniackich muzułmanów, mężczyzn i chłopców.

W sierpniu 1992 roku na Bałkany udał się specjalny wysłannik ONZ Tadeusz Mazowiecki, były polski premier. Przez trzy lata raportował o dokonujących się tam czystkach etnicznych. Po masakrze w Srebrenicy w geście protestu zrezygnował. „Uczciwość musi stać ponad pokrętną dyplomacją, w której słowa o obronie praw człowieka przestają cokolwiek znaczyć” – argumentował Mazowiecki.

Ze względu na dramatyczny rozwój sytuacji, w 1993 roku Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych powołała – Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze. Ten miał ścigać odpowiedzialnych za poważne łamanie międzynarodowych praw człowieka na terytorium byłej Jugosławii. Przed trybunał udało się doprowadzić i skazać wiele osób, w tym m.in.: Radowana Karadžića – byłego prezydenta Serbskiej Republiki Bośni i Hercegowiny oraz Ratko Mladića – serbskiego generała, dowódcę Sił Zbrojnych Republiki Serbskiej.

Sprawa powołania stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego od wielu lat była przedmiotem dyskusji. Dopiero jednak po ustanowieniu przez Radę Bezpieczeństwa ONZ Międzynarodowych Trybunałów dla byłej Jugosławii (1993) i Rwandy (1994), działania zintensyfikowano. Ostatecznie, po wielu latach negocjacji, 15 czerwca 1998 roku w Rzymie rozpoczęła się konferencja dyplomatyczna pełnomocników rządów do spraw utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wzięli w niej udział przedstawiciele 160 państw, 33 organizacji międzyrządowych oraz wielu organizacji pozarządowych. 17 lipca 1998 roku uchwalono statut Międzynarodowego Trybunału Karnego. Statut Rzymski przewidywał konieczność ratyfikacji go przez 60 państw. Liczbę tę osiągnięto w 2002 roku i wówczas to MTK rozpoczął oficjalnie działalność.

Międzynarodowy Trybunał Karny jest pierwszym w historii stałym sądem międzynarodowym, powołanym do sądzenia osób fizycznych oskarżanych o popełnienie najcięższych zbrodni, takich jak: zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i agresje. Siedzibą Trybunału jest Haga.
Od wiosny 2021 roku stanowisko przewodniczącego MTK sprawuje Polak, sędzia Piotr Hofmański, sędzia Sądu Najwyższego.

W 2016 roku Rosja ogłosiła mocą dekretu prezydenta Rosji Władimira Putina, że zrywa stosunki z MTK wycofując podpis z traktatu założycielskiego. Czy w takich okolicznościach Putin oraz inni odpowiedzialni za ludobójstwo w Ukrainie mogą stanąć przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze?