- konferencja naukowa
- biblioteka ECS (1 piętro)
- wstęp wolny
Kultura opozycyjna w PRL
Twórcy kultury, historycy, kuratorzy wystaw, redaktorzy– znawcy tematu z całej Polski przyjęli zaproszenie do ECS, aby rozmawiać o kulturze opozycyjnej. W programie konferencji wykład inauguracyjny oraz 40 referatów. Wydarzenie jest otwarte dla publiczności.
Transmisja pierwszego dnia konferencji
Transmisja drugiego dnia konferencji
W PRL działały dwa nurty kultury. Jeden oficjalny, akceptowany przez władzę, często afirmujący socjalistyczną rzeczywistość, patię i przywódców. Drugi opozycyjny, skazany najczęściej na kolportaż podziemny, krytyczny wobec rzeczywistości, rozprawiający się z ustrojem komunistycznym, dający nadzieję w czasach beznadziei.
Kultura opozycyjna to nie tylko twórczość artystyczna, słowa mówione, pisane i śpiewane. W systemie komunistycznego zniewolenia człowieka to także, a może przede wszystkim, sposób na odnalezienie drogi do własnego wnętrza, do przestrzeni wewnętrznej wolności i swobody. To również mechanizm adaptacyjny do brutalnej rzeczywistości i szarej codzienności – mówi dr Judyta Bielanowska z Wydziału Naukowego ECS, organizatorka konferencji. – Odnalezienie drogi do własnej duchowości, było dla wielu Polaków jedynym sposobem przezwyciężenia wszechobecnego marazmu i beznadziei.
Poezja, proza, obrazy, plakaty, grafiki, fotografie, murale – kultura opozycyjna wyrażała się na wiele sposobów. Szczególnym nurtem stała się poezja śpiewana. Poza „wolnością” i „solidarnością”, równie częstym motywem były „samotność” i „miłość. Utwory napisane lub wyśpiewane m.in. przez Agnieszkę Osiecką, Wojciecha Młynarskiego, Przemysława Gintrowskiego, Jacka Kaczmarskiego, Zbigniewa Łapińskiego weszły do kanonu.
Kulturę opozycyjną tworzy także nurt kina fabularnego, poruszającego motyw walki o wolność i godność człowieka na tle złożonych procesów politycznych. Filmy ukazywały niejednokrotnie złożone profile psychologiczne postaci zmuszonych do podejmowania decyzji i dokonywania wyborów tragicznych w swej wymowie, obnażających bezwzględność systemu, a zarazem bezradność jednostki. Dziś pozostają uniwersalne, stwarzając przestrzeń do dyskusji, a przede wszystkim indywidualnej interpretacji.
Minione czasy wciąż fascynują twórców filmów fabularnych. Agnieszka Holland, Ryszard Bugajski, Andrzej Wajda już po 1989 roku wydobywali na powierzchnię ogólnospołecznej dyskusji to wszystko, co dawniej nie mogło ujrzeć światła dziennego.
Moralną i duchową siłę do przezwyciężania komunistycznego marazmu naród czerpał także z homilii, kazań, adhortacji. Te, nie opowiadając się po żadnej ze stron sporu politycznego, dodawały otuchy i podtrzymywały nadzieję, stając się niejednokrotnie źródłem „wewnętrznej wolności w warunkach zewnętrznego zniewolenia”. Treści głoszone przez kardynała Karola Wojtyłę, prymasa Wyszyńskiego, ks. Jerzego Popiełuszkę, to tylko nieliczne przykłady nauczania Kościoła w duchu miłości Boga i bliźniego, ale także przebaczenia i pojednania narodowego, o co w PRL niejednokrotnie było szczególnie trudno.
Gdzie leżała granica między wolnością artystyczną a lojalnością wobec władzy? Gdzie szukać źródeł odwagi niezależnych artystów, obnażających fałsz i zakłamanie oficjalnej ideologii? Jak chronić sztukę i wolność artystyczną we współczesnym świecie? – to tylko niektóre pytania, na które będziemy się starać odpowiedzieć.
Program wydarzenia
Rejestracja uczestników
→ hol przed biblioteką (1 piętro)
Wykład inauguracyjny
prof. Roman Bäcker, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Kultura opozycyjna. Między bohemą a instytucjonalizacją
Literatura i publicystyka niezależna
→ biblioteka (1 piętro)
/ prof. Kamila Budrowska, Uniwersytet w Białymstoku: Trudne relacje. Instytucjonalna cenzura a II obieg w Polsce w latach 1976–1989
/ dr Magdalena Budnik, Uniwersytet w Białymstoku: Cenzura wobec Antoniego Słonimskiego w roku śmierci twórcy. Na podstawie dokumentów Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk z 1976 roku
/ Jadwiga Charzyńska, Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA w Gdańsku: Artystyczne dziedzictwo czasu PRL – sztuka zbuntowana kontra obowiązujący dyskurs. Na przykładzie działań programowych CSW ŁAŹNIA
prowadzenie: dr Jakub Kufel, ECS
Muzyka w PRL. Za i przeciw systemowi
→ biblioteka (1 piętro)
/ prof. Paweł Hut, Uniwersytet Warszawski: Problemy społeczne w muzyce popularnej lat 80. XX wieku
/ dr Grzegorz Majchrzak, Instytut Pamięci Narodowej: I Przegląd Piosenki Prawdziwej – festiwal inny niż wszystkie
/ dr Arkadiusz Tyda, Uniwersytet Zielonogórski: Muzyka w mieście Festiwalu Piosenki Radzieckiej. Społeczno-polityczne aspekty działalności zespołów muzycznych w Zielonej Górze w czasach PRL
/ ks. dr Jarosław Wąsowicz, Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej: Musica sacra zaangażowana. Uwagi na temat treści wybranych pieśni i piosenek religijnych z lat 80. XX wieku
/ mgr Radosław Anasz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Poczet polskich pieśniarzy zaangażowanych
/ mgr Adrian Baza, Europejskie Centrum Solidarności: Festiwal Nowofalowych Grup Rockowych w Toruniu (1980–1984) – kuźnia talentów muzycznych
/ prof. Marcin Wichmanowski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie: No future – muzyka, bunt, polityka (młodzieżowa kultura niezależna lat 80. XX wieku)
prowadzenie: dr Judyta Bielanowska, ECS
Film w PRL i o PRL
→ biblioteka (1 piętro)
/ prof. Paweł Hut, Uniwersytet Warszawski: Problemy społeczne w filmie w latach 80. XX wieku
/ prof. Paweł Stachowiak, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu: Paradoksy opozycyjności. Kościół i władza wobec „Matki Joanny od Aniołów” Jerzego Kawalerowicza
/ prof. Dorota Skotarczak, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu: Milicjant w kinie PRL
/ prof. Joanna Szczutkowska, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy: Polskie filmy rockowe z lat 80. jako źródło wiedzy historycznej
/ dr Piotr Śmiałowski, Filmoteka Narodowa: Powstanie styczniowe i jego mit jako nośnik treści niebezpiecznych dla polityki PRL
/ Kamil Staszowski, Filmoteka Narodowa: Sztuka propagandy czy przestrzeń wolności? Muzyka w kinematografii PRL na podstawie zbiorów Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego
/ Anna Maria Mydlarska, Europejskie Centrum Solidarności: Dokumentalny zapis filmowy w kulturze niezależnej
prowadzenie: dr Przemysław Ruchlewski, ECS
Twórczość i działalność niezależna w stanie wojennym
→ biblioteka (1 piętro)
/ prof. Wojciech Polak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Niezależna literacka twórczość humorystyczna i satyryczna w okresie stanu wojennego i w latach następnych (1981–1989)
/ prof. Jarosław Kłaczkow, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Ostatni dzwonek dla systemu – polski film drugiej połowy lat 80. XX wieku
/ prof. Sylwia Galij-Skarbińska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Twórczość artystyczna osób internowanych w okresie stanu wojennego (znaczki, plakietki, obrazy, wyroby z zakresu rzemiosła artystycznego)
/ ks. mgr lic. Adam R. Prokop, badacz niezależny: Poezja stanu wojennego w dolnośląskim piśmie katolickim „Nowe Życie. Społeczeństwo – religia – kultura”
prowadzenie: dr Judyta Bielanowska, ECS
Artysta niejedno ma imię…, czyli o sztuce w PRL
/ dr Barbara Centek, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu: Lublin jako ośrodek studenckiego teatru
/ dr Konrad Knoch, Uniwersytet Gdański/Europejskie Centrum Solidarności: Kultura wizualna prasy drugiego obiegu
/ dr Magdalena Malik, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu: Działalność oświatowo-kulturalna w zakładach pracy na Dolnym Śląsku w latach 1945–1950
/ Jerzy Brukwicki, kurator wystaw: Grafika książkowa podziemnych wydawnictw w ostatniej dekadzie PRL
/ prof. Barbara Rogowska, Uniwersytet Wrocławski, dr Małgorzata Alberska, Uniwersytet Wrocławski: Funkcje plakatu politycznego w obchodach Święta Ludowego w PRL
/ mgr Paweł Mrowiński, Uniwersytet Warszawski: Ucieczka ku wolności: Teatr w okresie stanu wojennego
/ mgr Arkadiusz Bilecki, Uniwersytet Gdański/Europejskie Centrum Solidarności: Wojna plakatowa PZPR z Solidarnością. Wokół plakatu I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”
/ mgr Joanna Caputa, Europejskie Centrum Solidarności: Obnaż śmiechem zęby krat. Kabaret jako element kultury w PRL
prowadzenie: mgr Adrian Baza, ECS
O poezji w PRL, znanej i mniej znanej
→ biblioteka (1 piętro)
/ dr Stefan Pastuszewski, pisarz, wydawca: Rola i cechy poezji polskiej po 19 marca 1981 roku
/ dr Marta Cywińska, Akademia Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie/Centrum Badania Historii „Solidarności” i Oporu Społecznego w PRL w Toruniu: „Który skrzywdziłeś człowieka prostego”, czyli Miłosz na nowo odczytany
/ mgr Barbara Kosk, Uniwersytet Gdański/Muzeum II Wojny Światowej: Poezja strajkowa na łamach „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego Solidarność”
/ ks. prof. Tomasz Nawracała, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu: „Wiem, że na pewno przyjdziesz”. Eschatologia spotkania w poezji ks. Mariana Wolniewicza
/ Krzysztof Kolczyński, Centrum Badania Historii „Solidarności” i Oporu Społecznego w PRL w Toruniu: Kult Miłosierdzia Bożego według objawień św. siostry Faustyny Kowalskiej w przestrzeni kultury PRL
prowadzenie: dr Judyta Bielanowska, ECS
Zakończenie konferencji
→ biblioteka (1 piętro)