Brzydkie słowo na „k”
/ Ambasador Nowej Europy

Nagroda Ambasador Nowej Europy przyznawana jest corocznie za najlepszą publikację wydaną w języku polskim, która w sposób nowatorski przedstawia historyczne procesy lub aktualne doświadczenia Europejczyków obserwowane z poziomu relacji społecznych i aktywności obywatelskich, zachodzących w obszarach kultury, edukacji, polityki i gospodarki.

W tym roku, gdy przyznawane są nagrody za ubiegły rok wydawniczy, konkurencja była duża. W szranki stanęło 69 publikacji 24 wydawców. Zakwalifikowano 58 książek, które reprezentowały różnorodne formy wydawnicze i literackie: reportaże, eseje, biografie, książki naukowe i popularnonaukowe, beletrystykę a także poezję. Z tego grona jury wskazało pięć finalistek, a następnie jedną laureatkę.

Organizatorzy konkursu – Europejskie Centrum Solidarności oraz Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka Jeziorańskiego – składają serdeczne gratulacje autorowi, Piotrowi Majewskiemu, oraz wydawcy, Wydawnictwu Krytyki Politycznej.

Uzasadnienie wyboru jury
Kapituła konkursu Ambasador Nowej Europy z ogromną radością i dumą przyznaje za rok 2024 nagrodę panu profesorowi Piotrowi M. Majewskiemu – historykowi, którego nazwisko od lat kojarzone jest z rzetelnością, erudycją i odwagą w podejmowaniu tematów trudnych, a jednocześnie fundamentalnych dla naszej zbiorowej pamięci.
Jego najnowsza książka, prowokacyjnie zatytułowana „Brzydkie słowo na »k«. Rzecz o kolaboracji”, to dzieło wyjątkowe – esej historyczny, który nie tylko rekonstruuje fakty, lecz nade wszystko prowadzi nas przez skomplikowany labirynt ludzkich wyborów w czasach II wojny światowej. Kolaboracja – temat bolesny, często przemilczany, obciążony emocjami i stereotypami – staje się tu nie hasłem do szybkiego potępienia, lecz przedmiotem wnikliwej analizy moralnej, psychologicznej i politycznej.
Profesor Majewski z odwagą odrzuca czarno-białe schematy. Pyta nie tylko, kto kolaborował, ale przede wszystkim dlaczego – pokazując zróżnicowane motywacje: od ideologicznych, przez pragmatyczne, po te wynikające ze strachu i bezradności wobec brutalnej rzeczywistości okupacji. Autor nie usprawiedliwia i nie potępia, lecz stara się zrozumieć i wyjaśnić – a tym samym otwiera przestrzeń do dojrzalszej refleksji nad przeszłością.
Książka ta, obejmująca przykłady z wielu krajów okupowanej Europy – Francji, Norwegii, Holandii, Słowacji – znajduje szczególną kulminację w analizie polskich doświadczeń, w których oficjalne potępienie kolaboracji nie przeszkadzało w istnieniu jej rozmaitych form. Dzięki temu „Brzydkie słowo na »k«. Rzecz o kolaboracji” staje się dziełem o wymiarze europejskim, poruszającym kwestie uniwersalne i ponadnarodowe.
Majewski pisze językiem przystępnym, a jednocześnie głęboko erudycyjnym, łącząc eseistyczną swobodę z rzetelnością badacza. Ta książka zmusza nas do zadania sobie pytań o granice kompromisu, o odpowiedzialność jednostki i wspólnoty, o sens pamięci historycznej. W czasach, gdy historia bywa narzędziem polityki tożsamościowej, autor przywraca jej wymiar ludzki i egzystencjalny.
Dziś, honorując „Brzydkie słowo na »k«. Rzecz o kolaboracji” nagradzamy nie tylko wybitną książkę, ale także odwagę intelektualną i wrażliwość, która pozwala nam lepiej rozumieć Europę – jej przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.

O autorze
Piotr Maciej Majewski | Historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista w zakresie historii Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku oraz historii Czechosłowacji i stosunków polsko-czeskich. Absolwent i pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, od wielu lat związany z Instytutem Historycznym UW. Pełnił funkcję zastępcy dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, gdzie odpowiadał m.in. za koncepcję wystawy głównej (2009–2017). Autor licznych książek i artykułów naukowych, w których podejmuje tematy trudne, często kontrowersyjne, lecz kluczowe dla zrozumienia doświadczenia Europy w XX wieku. Do jego najważniejszych publikacji należą m.in. „Niemcy Sudeccy 1848–1948. Historia pewnego nacjonalizmu”, „Od Pragi po San Francisco. Czechosłowacja w polityce mocarstw 1943–1945”, „Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu”, a także nagradzana „Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw 1939–1945”, która także była nominowana w konkursie Ambasador Nowej Europy. Jego najnowsza, zwycięska w tym konkursie książka poświęcona została problematyce kolaboracji w okupowanej Europie i spotkała się z szerokim uznaniem zarówno środowiska akademickiego, jak i czytelników.

Nominowani do nagrody
Łukasz Galusek, Michał Wiśniewski | Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny
/ Wydawnictwo Międzynarodowe Centrum Kultury

Andrij Lubka | Wojna od tyłów
/ tłum. Marek Sergiusz Zadura
/ Wydawnictwo Pogranicze

Piotr M. Majewski | Brzydkie słowo na „k”. Rzecz o kolaboracji
/ Wydawnictwo Krytyki Politycznej

Michał Przeperski | Dziki Wschód. Transformacja po polsku 1986–1993
/ Wydawnictwo Literackie

Natalia Starczenko | Ukraińskie światy Rzeczypospolitej
/ tłum. Tomasz Hodana, Katarzyna Kotyńska
/ Wydawnictwo Międzynarodowe Centrum Kultury

Kapituła konkursu
Basil Kerski | przewodniczący, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności
dr Arkadiusz Smagacz | sekretarz kapituły, Dział Naukowy i Biblioteki ECS
dr Iwona Reichardt | członkini zarządu Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
dr Kamila Łabno-Hajduk | Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
Piotr Leszczyński | redaktor „Przeglądu Politycznego”, Magazynu Polsko-Niemieckiego DIALOG oraz portalu Forum Dialogu
Magdalena Madey | Dział Naukowy i Biblioteki ECS
Iwona Szymichowska | Dział Naukowy i Biblioteki ECS
dr Przemysław Ruchlewski | zastępca dyrektora ECS ds. naukowych i zbiorów
dr Jakub Kufel | kierownik Działu Naukowego i Biblioteki ECS