Pożegnania
2021—2022

Wybitna dyplomatka i politolożka, pierwsza kobieta w historii Stanów Zjednoczonych, która objęła stanowisko sekretarza stanu. To jej Polska zawdzięcza wejście do rodziny zachodnich demokracji. – Już za życia była legendą. Czeska uchodźczyni, która z rodzicami uciekała przed Hitlerem. Dopiero mając 20 lat otrzymała obywatelstwo USA, a w 60 roku życia została pierwszą kobietą na stanowisku szefowej dyplomacji USA. Jej droga otwierała drzwi dla karier innych amerykańskich kobiet – opisywał Basil Kerski, dyrektor ECS. – W czasach karnawału Solidarności pierwszy raz odwiedziła Polskę, w tym Gdańsk. Badała wówczas rolę polskich dziennikarzy w rewolucji Solidarności. Jako sekretarz stanu USA była architektką rozszerzenia NATO na wschód w 1999 roku. Pod koniec życia ostrzegała jak Kasandra przed renesansem nacjonalistycznego populizmu.

Madeleine Albright w dniu uroczystości podpisania aktu erekcyjnego pod budowę Europejskiego Centrum Solidarności, historyczna Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej, 31 sierpnia 2005
fot. Maciej Kosycarz/KFP / Archiwum ECS

Językoznawca związany z UMCS w Lublinie i Polską Akademią Nauk. W 1980 roku współtworzył struktury Solidarności na UMCS, animator regionalnych inicjatyw edukacyjnych opozycji, inicjator ruchu Solidarność Rodzin, dającego podwaliny społeczeństwu obywatelskiemu, zachęcającego do samopomocy, aktywności i wolontariatu. Internowany w stanie wojennym, działalność opozycyjną kontynuował w podziemiu. Bohater notacji ECS – filmowego wywiadu ze świadkami historii / → obejrzyj.

fot. Dział Dokumentacji Filmowej ECS

Popularny aktor, był wśród tych artystów, którzy występowali dla strajkujących w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku. Na wystawie stałej ECS prezentujemy utrwalony na fotografii moment, gdy składa autograf na jednym z pierwszych plakatów z ikonicznym znakiem „Solidarność”, zaprojektowanym przez Jerzego Janiszewskiego. Wspominamy go z wdzięcznością, jak wszystkich, którzy nie zawahali się wesprzeć strajkujących.

fot. Archiwum ECS

Działacz związkowy z Nowej Huty, opozycjonista prześladowany i więziony w czasach PRL, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, poseł i senator, przewodniczący Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Wziął udział w spotkaniu świadków historii z brytyjską parą książęcą Williamem i Catherine w ECS (2017).
Pracował w Hucie im. Lenina w Krakowie (1963–1982). W marcu 1968 roku odmówił udziału w bojówkach pacyfikujących strajki studenckie. W latach 70. kolportował pismo „Robotnik” i ulotki Studenckiego Komitetu Solidarności. Należał do NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego uczestniczył w strajku w macierzystym zakładzie. Pełniąc funkcję przewodniczącego Solidarności Regionu Małopolska ukrywał się niemal rok. Po aresztowaniu sąd skazał go na cztery lata więzienia, z czego odsiedział niemal dwa. Wypuszczono go z więzienia na mocy amnestii, zwolniono jednak z pracy, a ZUS odmówił świadczeń mimo udokumentowanej choroby.

Mieczysław Gil z Tadeuszem Mazowieckim w czasie obrad Okrągłego Stołu.
fot. Anna Beata Bohdziewicz

Pierwszy i jedyny prezydent Związku Radzieckiego i ostatni przywódca ZSRR, postać kluczowa dla historii Europy i świata, przypominamy go na wystawie stałej ECS. Na Zachodzie akcentuje się, jak wielką rolę odegrał dla zakończenia zimnej wojny i obalenia żelaznej kurtyny. Litwini już jednak zapamiętali go również jako tego, który stłumił dążenia ich kraju do niepodległości.
Był założycielem Międzynarodowego Zielonego Krzyża (1993), organizacji pozarządowej zajmującej się problemami bezpieczeństwa, biedy i degradacji środowiska. Pozostając krytykiem imperialnej polityki obecnego prezydenta Rosji, Władimira Putina, któremu zarzucał m.in. tłumienie sił opozycyjnych w kraju, a także atak na wolne media, przez ostatnie lata Gorbaczow był skutecznie marginalizowany w Rosji.

Przywódca radzieckiej partii komunistycznej Michaił Gorbaczow z żoną Raisą, podczas wycieczki po Budapeszcie, gościom towarzyszy János Kádár, sekretarz generalny KC Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, 1986
fot. Fortepan.hu / Zoltán Szalay

Działacz Niezależnego Zrzeszenia Studentów, w stanie wojennym dziennikarz podziemnych pism na Dolnym Śląsku, później uczestnik happeningów Pomarańczowej Alternatywy. W sali D wystawy stałej ECS prezentujemy amatorski film zarejestrowany podczas niepodległościowej manifestacji 31 sierpnia 1982 roku. Milicyjna ciężarówka taranuje człowieka, to właśnie Jarosław Hyk. Przeżył dzięki ofiarności demonstrantów, którzy nie bacząc na agresję milicji natychmiast przewieźli go do szpitala, gdzie lekarze otoczyli go specjalistyczną opieką. W grudniu 2019 roku Jarosław Hyk oprowadzał zwiedzających po wystawie stałej ECS oraz dzielił się wspomnieniami na potrzeby cyklu naszych notacji.

Na zdjęciu kadry z amatorskiego filmu z chwilą ataku oraz Jarosław Hyk podczas rozmowy z uczestnikami zwiedzania subiektywnego wystawy stałej ECS.
fot. materiał z wystawy stałej ECS oraz Dawid Linkowski / Archiwum ECS

Dziennikarz, zaangażowany w rozwój Solidarności warszawskiego radia i telewizji od 1980 roku. Po wprowadzeniu stanu wojennego współtwórca i koordynator podziemnego Radia Solidarność, które emitowało audycje zagłuszając sygnał reżimowej telewizji w latach 80. Aresztowany, następnie zmuszony przez władze komunistyczne do emigracji, osiadł w Kanadzie, skąd współpracował m.in. z paryską „Kulturą”.

fot. Muzeum Powstania Warszawskiego / 1944.pl

Kompozytor i muzyk, wieloletni współpracownika Andrzeja Wajdy i Andrzeja Żuławskiego, wielkich indywidualności polskiego kina. Dwukrotnie gościliśmy go w ECS. Wspominał otwartość mistrza Wajdy, który nie wahał się swoich klasycznych preferencji kontrastować z nowoczesnością. Napisanie muzyki do filmu „Człowiek z żelaza” zajęło mu siedem dni, pracował nocami. Wajda dał mu jedną wskazówkę: „Napisz mi coś na trąby…”.

Andrzej Korzyński podczas spotkania z publicznością w ECS po seansie filmu „Mowa ptaków”, do którego napisał i nagrał muzykę – był to ostatni niezrealizowany scenariusz jego przyjaciela, Andrzeja Żuławskiego, przeniesiony na ekran przez syna Xawerego Żuławskiego / festiwal Solidarity of Arts, Gdańsk, 24 sierpnia 2019.
fot. Dawid Linkowski / Archiwum ECS

Certyfikowany przewodnik ECS, przewodnik PTTK, przyjaciel instytucji, opiekun historii Solidarności. Wielokrotnie oprowadzał gości po wystawie stałej ECS, organizował spotkania młodzieży polsko-niemieckiej z prezydentem Lechem Wałęsą, czynnie uczestniczył w Święcie Wolności i Solidarności w 2019 roku. Mamy w pamięci jego olbrzymią wiedzę, życzliwość i serdeczność.

fot. Dawid Linkowski / Archiwum ECS

Artysta malarz, odznaczony orderem „Zasłużony dla państwa polskiego i polskiej kultury”. Retrospektywną wystawę „Janusz Lewandowski. Malarstwo” prezentowaliśmy w ECS w 2017 roku, we współpracy z gdańskim oddziałem Związku Polskich Artystów Plastyków.

fot. Paweł Świątek via facebook.com/JanuszLewandowski.Malarz

Kompozytor, gitarzysta, producent muzyczny. Był założycielem zespołu TSA, który jest zaliczany do grona pierwszych grup heavy-metalowych w Polsce. Mieliśmy przyjemność gościć go na wystawie stałej ECS. 13 grudnia 2015 roku oprowadzał zwiedzających szlakiem wspomnień, bo 13 grudnia 1981 roku Andrzej Nowak grał w Zamościu koncert w asyście uzbrojonego wojska.

Andrzej Nowak w sali C wystawy stałej ECS, a na archiwalnym zdjęciu Jacka Awakumowskiego on sam, gdy miał 22 lata, podczas festiwalu w Jarocinie w czerwcu 1981 roku
fot. Grzegorz Mehring / Archiwum ECS

Poseł na Sejm, minister-kierownik Centralnego Urzędu Planowania (1989–1991) i minister finansów (1992–1993), członek Narodowej Rady Rozwoju i Rady Polityki Pieniężnej (2013–2019). „Z głębokim poczuciem wdzięczności żegnamy przyjaciela ECS, bohatera polskiej demokracji, uczestnika pokojowej rewolucji Solidarności, członka legendarnej drużyny Lecha i rządu Tadeusz Mazowieckiego” – wspominał Basil Kerski, dyrektor ECS.

fot. Gdańskie Centrum Multimedialne

Autor pierwotnej koncepcji pomnika Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku, według której monument miał składać się z czterech krzyży. 43 lata, aż do emerytury, przepracował w Biurze Projektowo-Konstrukcyjnym Stoczni Gdańskiej. W latach 70. kolportował wydawnictwa podziemne. Uczestniczył w stoczniowym strajku i ulicznych protestach w Grudniu ’70.
– Już wtedy zaczęła mi we łbie kiełkować myśl, jak to złapać, jak to ująć… To się nie może rozmydlić. Jak złapać pamięć? Jak ją przetransponować na coś trwałego, na coś co musi być. Począwszy od przed wigilią 1970 roku zacząłem od czasu do czasu szkicowa – wspominał Bogdan Pietruszka, co utrwaliło ECS w cyklu notacji. – W pewnym momencie samo mi się narysowało. Wziąłem grupy flamaster i narysowałem te cztery krzyże.
Rzecz działa się podczas strajku stoczniowego w Sierpniu ’80. A inspiracją była polska biżuteria patriotyczna – kotwica, krzyż, korona cierniowa. Pasją Bogdana Pietruszki była dawna broń, amatorsko uprawiał malarstwo. Spod jego ręki wyszło wiele projektów, głównie o tematyce patriotycznej i militarnej oraz medali. Wykonał także m.in. projekt kadłuba fregaty „Dar Młodzieży” oraz ozdób na dziobie i rufie, a także wskazówkę oraz tarczę Słońca i Księżyca zegara astronomicznego dla kościoła Mariackiego w Gdańsku.

Spotkanie Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 w Stoczni Gdańskiej, Bogdan Pietruszka drugi od lewej, 10 października 1980
Fot. Zenon Mirota / Zbiory ECS

Działacz Solidarności, sygnatariusz Porozumienia Katowickiego. W 1980 roku uczestniczył w sierpniowym strajku w Hucie Katowice w Dąbrowie Górniczej, po czym został przewodniczącym komitetu strajkowego. 11 września w imieniu protestujących podpisał ze stroną rządową porozumienie, które otrzymało przydomek od nazwy Huty Katowice. Rozpłochowski apelował: „Odejdźmy od mylącej nazwy Porozumienie Katowickie i zacznijmy je nazywać: Porozumienie Dąbrowskie. W ten sposób miasto Dąbrowa Górnicza oraz jego mieszkańcy uzyskają również należne im miejsce w pamięci narodowej, obok Gdańska, Szczecina i Jastrzębia”.

fot. Giedymin Jabłoński / Zbiory ECS

Inżynier, w 1949 roku rozpoczął pracę w Stoczni Gdańskiej i pracował tu przez kolejnych 40 lat. Świadek i uczestnik momentów dramatycznych, jak pożar M/S Konopnicka czy rewolta grudniowa w 1970 roku, sukcesów – rozwój techniczny polskiego przemysłu okrętowego i wydarzeń historycznych – narodziny Solidarności. Ze wzruszeniem wspominał spotkanie z noblistą Czesławem Miłoszem w Sali BHP w 1981 roku. W ostatnich latach uczestnik spotkań środowiska stoczniowego, które odbywają się w ECS.

fot. via Gdansk.pl

De domo Stankiewicz. Opozycjonistka, w strajkowym Sierpniu ’80 wspólnie z Mariuszem Wilkiem redagowała podziemny strajkowy „Biuletyn Informacyjny »Solidarność«”, była sekretarzem pisma potocznie nazywanego „biuletynem z gdańskimi lwami”. W 1982 roku została tymczasowo aresztowana pod zarzutem działalności w zdelegalizowanej Solidarności. Władze oskarżyły ją również o to, że zajmowała się organizacją nielegalnych zebrań, gromadzeniem i rozpowszechnianiem bibuły. Postępowanie w jej sprawie zostało umorzone na mocy amnestii. Kilka lat temu powróciła do Gdańska po wielu latach emigracji.

fot. Stanisław Składanowski / Archiwum ECS

Gwiazda teatru Wybrzeże, opozycjonistka w czasach PRL, honorowa obywatelka Gdańska. Ukończyła filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na deskach teatru Wybrzeże występowała ponad 40 lat, wykreowała ponad 100 ról. Wraz z mężem, Jerzym Kiszkisem, w czasach PRL zaangażowała się w działalność opozycji demokratycznej, zapłaciła za to internowaniem w stanie wojennym. W czasach, gdy wolny teatr musiał zejść do podziemia, występowała w kościołach. Uczyła w Studio Aktorskim przy teatrze Wybrzeże, w Gdańskim Seminarium Duchownym i w Liceum Jezuitów w Gdyni. Mieliśmy to szczęście, że państwo Kiszkisowie byli bywalcami i współtwórcami wydarzeń odbywających się w ECS.

fot. Grzegorz Mehring / Archiwum ECS

Dziennikarz, publicysta i pisarz, członek opozycji demokratycznej w czasach PRL. W 1968 roku brał udział w wiecach studenckich, które przeszły do historii jako wydarzenia marcowe. Działał w Ruchu Młodej Polski. W Sierpniu ’80 współtworzył pismo strajkowe „Naprzeciw”. Zakładał struktury NSZZ „Solidarność” w Młodzieżowej Agencji Wydawniczej. Podczas stanu wojennego publikował w pismach podziemnych i organizował pomoc dla rodzin internowanych.

Tomasz Wołek podczas debaty w ECS – Spór o biografię Polski. Spotkanie świadków historii, 5 marca 2016
fot. Jerzy Pinkas / gdansk.pl

Wieloletni dyrektor Urzędu Miasta Gdyni, etnograf, prezes klubu rugby Arka Gdynia. Bogdan Borusewicz, legenda Solidarności, najdłużej ukrywający się działacz związku w latach 80., napisał o nim: „Najważniejszy człowiek podziemia okresu stanu wojennego w Gdyni. Pracując w Polskich Liniach Oceanicznych zapewniał kontakty z wolnym światem”.

fot. via Gdynia.pl

Nasz kolega, pracował w ECS od 2014 roku, dołączył do zespołu przed otwarciem siedziby przy pl. Solidarności. Mistrz planowania i logistyki, dzielił czas między pracę w biurze a prowadzenie magazynu ECS. Miał talent do brydża, tańca i majsterkowania. Ponad wszystko kochał najbliższych, zwierzęta i przyrodę.

fot. Dawid Linkowski / Archiwum ECS