Historia

Projekt Muzeum Solidarności „Polskie drogi do wolności” narodził się w marcu 1998 roku, według koncepcji przewodniczącego Rady Miasta Gdańska Pawła Adamowicza i historyka dr. Jerzego Kuklińskiego. Rok i dziewięć miesięcy później – 29 grudnia 1999 – z inicjatywy prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, przy poparciu Lecha Wałęsy i instytutu jego imienia, metropolity gdańskiego abp. Tadeusza Gocłowskiego, NSZZ „Solidarność”, Stoczni Gdańskiej i władz województwa pomorskiego, powstała Fundacja Centrum Solidarności z misją utworzenia Europejskiego Centrum Solidarności. Prezesem fundacji został Bogdan Lis.

Tłumy gdańszczan i goście z całego świata wypełnili 31 sierpnia 2005 pl. Solidarności w Gdańsku. „Pragniemy aby ten żywy pomnik – symbol zwycięstwa pokojowej rewolucji Solidarności stanowił światowe centrum krzewienia idei wolności, demokracji i solidarności” – zgodnie proklamowało 29 sygnatariuszy, w tym 22 ówczesnych premierów i prezydentów.

„Chcemy w ten sposób przelać nasze ówczesne idee na karty teraźniejszości z myślą o przyszłych pokoleniach” – podkreślał Lech Wałęsa, legendarny przywódca Solidarności. – Tak jak mówiliście, że nie ma wolności bez Solidarności, ja mówię, że nie ma Europy bez wolności i solidarności – mówił José Manuel Barroso, przewodniczący Komisji Europejskiej. – Europa dziękuje Solidarności za wszystko, co zrobiła. Jedną z głównych ról znów zagrał tego dnia monstrualnych rozmiarów długopis, taki sam jak ten, którym Lech Wałęsa podpisał w 1980 roku Porozumienia Gdańskie.

29 stycznia 2007 podpisano porozumienie intencyjne dotyczące utworzenia instytucji kultury pod nazwą „Europejskie Centrum Solidarności” (ECS) w Gdańsku. Sygnatariuszami porozumienia byli: Kazimierz Michał Ujazdowski – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Paweł Adamowicz – Prezydent Miasta Gdańska, Jan Kozłowski – Marszałek Województwa Pomorskiego, Janusz Śniadek – przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, Jan Langer – zastępca przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” oraz Bogdan Lis – prezes Fundacji Centrum Solidarności. 8 listopada 2007 miasto Gdańsk, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorząd Województwa Pomorskiego, NSZZ „Solidarność” i Fundacja Centrum Solidarności powołały instytucję kultury Europejskie Centrum Solidarności.

Do rywalizacji w międzynarodowym konkursie architektonicznym na opracowanie koncepcji budynku ECS przystąpiło 58 zespołów architektonicznych z całego świata. Zwycięzcą zostało Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe FORT z Gdańska. W koncepcji architektów bryłę budynku ECS „winna charakteryzować skrajna prostota, taka jak ta, która cechowała cele i metody działania solidarnościowego”. Ściany obłożono blachą corten, która swoim rdzawym kolorem nawiązuje do elementów kadłubów stoczniowych.
Pomnik Poległych Stoczniowców 1970, Brama nr 2 dawnej Stoczni Gdańskiej im. Lenina i stojąca nieopodal Sala BHP, gdzie 31 sierpnia 1980 strajkujący podpisali porozumienie z rządem PRL, miały się stać elementami wystawy stałej ECS, która jest sercem budynku.
Głównymi projektantami byli architekci: Wojciech Targowski, Piotr Mazur i Antoni Taraszkiewicz oraz grafik multimediów Paweł Czarzasty.

Instytucja kultury Europejskie Centrum Solidarności rozpoczyna działalność w tymczasowej siedzibie na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej w budynku dawnej dyrekcji Stoczni przy ul. Doki 1. 23 sierpnia ogłoszono rozstrzygnięcie konkursu na scenariusz wystawy stałej, a 14 listopada – na scenografię, w której zostanie zrealizowany.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski i Prezydent Miasta Gdańska Paweł Adamowicz podpisują umowę o dofinansowanie budowy ECS. Rozpoczęcie budowy siedziby Europejskiego Centrum Solidarności.

W fundamenty pod budowę Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku wmurowano 14 maja 2011 kamień węgielny. Pierwszą kielnię cementu położył prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski.
– Pamiętamy nasze rozterki, że inne ważne wydarzenia stały się ikoną zmian w Europie. Chcemy, by to polska Solidarność była znakiem zmian na lepsze i likwidacji systemu totalitarnego. Trzeba upowszechniać naszą dumę tu w Gdańsku – mówił prezydent Bronisław Komorowski. – Idea solidarności powinna trwać i być budowana niezależnie od wszystkich polskich sporów, sympatii i antypatii.

Nowa siedziba ECS będzie agorą, gdzie przestrzeń znajdą ludzie i idee służące budowaniu i rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, miejscem spotkań tych, którym droga jest przyszłość świata.
ECS będzie kontynuować przedsięwzięcia adresowane do różnych środowisk z Polski, Europy i świata: konferencje, debaty, projekty dla dzieci i młodzieży, spektakle teatralne, pokazy filmowe i wystawy czasowe. 17 pomieszczeń w budynku ECS zajmą organizacje pozarządowe, które działają na rzecz dobra wspólnego, wolności i praw człowieka. Przez cały rok będzie czynny ogród zimowy, stworzony do aktywności artystycznych, spotkań i wypoczynku. A od wiosny do jesieni taras widokowy na dachu, skąd roztacza się piękna panorama terenów postoczniowych, a także Starego i Głównego Miasta.

Werdykt był dla nas wielką radością, zdaniem jury udało się ECS „stworzyć z historii związku zawodowego Solidarność silne i poruszające źródło inspiracji dla aktywności i zaangażowania obywatelskiego”. A to miejsce „łączy historię z codziennością, tworząc pomost między kulturą a demokracją”.
→ więcej

ECS odwiedziło już ponad dwa miliony osób: uczestnicy wydarzeń kulturalnych, naukowcy korzystający ze zbiorów ECS, młodzież uczestnicząca w zajęciach edukacyjnych, najmłodsi i ich opiekunowie na Wydziale Zabaw, turyści korzystający z ogrodu zimowego, tarasu widokowego i kawiarni – na czele z gośćmi wystawy stałej. Wśród jej gości byli m.in. książę William i księżna Catherine, brytyjscy następcy tronu, którzy 18 lipca spotkali się w ECS z Lechem Wałęsą.
Z okazji jubileuszu przygotowaliśmy „Portret pierwszego dziesięciolecia”, w którym ludzie ECS mówią o przeszłości i wyzwaniach stojących przed naszą placówką.

W styczniu pożegnaliśmy Pawła Adamowicza (1965–2019), prezydenta miasta Gdańska, twórcę ECS. Zgodnie z wolą rodziny, ECS był jednym z miejsc pożegnań Polaków z prezydentem. Na dobę trumnę wystawiono w ogrodzie zimowym (17–18 stycznia). Hołd wizjonerowi, który kochał Gdańsk wielką miłością, oddało 53 tys. ludzi.

Z okazji 15 rocznicy członkostwa Polski w Unii Europejskiej, ECS wyróżniono Pomorskim Super Sztormem Piętnastolecia (27 marca). To nagroda dla najlepszej inwestycji zrealizowanej dzięki funduszom europejskim i wspierającej ideę solidarności europejskiej.

Dzięki publicznej zbiórce oraz wsparciu polskich samorządów, odbyło się ŚWIĘTO WOLNOŚCI I SOLIDARNOŚCI (1–11 czerwca). W bogatym programie wydarzeń – debatach i spotkaniach w ECS, w Strefie Społecznej, którą wypełniły organizacje pozarządowe z całej Polski, w wydarzeniach kulturalnych odbywających się w wielu lokalizacjach w mieście – wzięło udział 229 tys. osób. Tylko 4 czerwca, w rocznicę wyborów z 1989 roku, ECS odwiedziło 27 tys. gości. Wszystkich połączył okrągły stół – mebel miejski, który stanął przy fontannach ECS, a później, dzięki modułowej konstrukcji, pojawił się także w wielu punktach Gdańska m.in. podczas akcji ZROZUMIEĆ 89/19.

Piąta rocznica obecności ECS w siedzibie przy placu Solidarności 1 w Gdańsku, przypadła w trakcie obchodów 39 rocznicy podpisania Porozumienia Gdańskiego i 80 rocznicy wybuchu II wojny światowej (30–31 sierpnia i 1 września). Wydarzenia te zbiegły się odwiedzinami 4-milionowego uczestnika aktywności ECS. Samą tylko wystawę stałą odwiedził 1 milion gości (11 grudnia).

Ukoronowaniem naszej pracy na rzecz promocji dziedzictwa solidarnościowego i Gdańska – miasta wolności i solidarności, było wyróżnienie Europejskiego Centrum Solidarności prestiżowym Medalem św. Wojciecha przez Radę Miasta Gdańska (28 października).

Jak pracować za zamkniętymi drzwiami, kiedy wystawa stała jest niedostępna, a do audytorium czy biblioteki nie można zaprosić publiczności? Z tym problemem mierzyliśmy się jak cały świat dotknięty pandemią. Całą aktywność przenieśliśmy do sieci. Zaprosiliśmy naszych gości do #ecsonline, m.in. cyklu spotkań z wystawą stałą, FORUM ECS – rozmów przy okrągłym stole w ogrodzie zimowym, a do ECS WORLD – gości z zagranicy. W wirtualnej formule rozwinął się też zaprzyjaźniony z ECS Klub Myśli Obywatelskiej im. Tadeusza Mazowieckiego.

W krótkim okresie, kiedy rząd poluzował obostrzenia pandemiczne i mogliśmy otworzyć budynek, ECS odwiedziło 476 tys. gości, w tym 96 tys. osób zwiedziło wystawę stałą. W hybrydowej formule spotkań online i wydarzeń w dystansie społecznym zorganizowaliśmy obchody 40 rocznicy powstania Solidarności i wielkiego strajku sierpniowego (30–31 sierpnia). 16 grudnia na placu Solidarności oddaliśmy hołd ofiarom Grudnia ’70 i wspominaliśmy 40 rocznicę wzniesienia pomnika Poległych Stoczniowców 1970.

Ukojeniem dla smutku po odejściu prezydenta Pawła Adamowicza była książka „Śmierć prezydenta. Czy zmienił nas tamten styczeń?”. To cykl rozmów, które Katarzyna Żelazek przeprowadziła z ludźmi, którzy w styczniu 2019 roku deklarowali przemianę, dzielili się w mediach społecznościowych swoimi postanowieniami, zwierzali się znajomym z głębokich doświadczeń. Jej premiera odbyła się podczas wspomnieniowego WIECZORU DLA PRZYJACIELA (13 stycznia).

Nagroda Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra 2021 – najważniejsze wyróżnienie Unii Europejskiej w obszarze dziedzictwa kulturowego przypadło wystawie stałej ECS. Międzynarodowe jury doceniło popularyzację działań na rzecz praw człowieka, praw pracowniczych i politycznych oraz promowanie wagi obywatelskiego zaangażowania. 31 sierpnia odsłoniliśmy pamiątkową plakietę w ogrodzie zimowym.

Wśród gości wystawy stałej była m.in. Věra Jourová, przewodnicząca Komisji Europejskiej, która uczestniczyła w obchodach ŚWIĘTA WOLNOŚCI. 637 tys. osób odwiedziło ECS i wzięło udział w naszych aktywnościach, mimo że budynek otwarty był w roku 267 dni, zamiast zwyczajowych 356. Przyjęliśmy 113 tys. gości na wystawie stałej (15 tys. razy pobierano audioprzewodnik w językach innych niż polskim), a 7,8 tys. w Wydziale Zabaw.

Z inicjatywy pracowniczek i pracowników powstały: Zielony zespół, pracujący nad promowaniem ekologicznych praktyk w codziennej pracy i podczas organizacji wydarzeń, oraz Zespół ds. dostępności, który wypracowuje i wdraża rozwiązania na rzecz jeszcze większej dostępności budynku i oferty programowej. We wrześniu ukonstytuowało się Kolegium Historyczno-Programowe ECS, a w listopadzie Rada ECS, zatwierdzająca plan strategiczny i wydatki ECS. Przewodniczącym Rady członkowie wybrali Bogdana Lisa, dawnego działacza WZZ Wybrzeża i Solidarności, sygnatariusza Porozumienia Gdańskiego.

STOCZNIA | Człowiek. Przemysł. Miasto to pierwsza kompleksowa wystawa o historii państwowego przemysłu stoczniowego w Gdańsku, ponad 150 lat dziejów miasta. Z perspektywy doświadczenia przemysłu stoczniowego w Gdańsku opowiada polityczną, społeczną i kulturową historię Polski i Europy. W centrum opowieści wystawy są losy ludzi, a nie statków. Od wernisażu / 15 lipca do końca roku obejrzało ją 11 tys. gości – Polaków i obcokrajowców (towarzyszą jej audioprzewodniki po polsku i angielsku).

Świętowaliśmy 15 urodziny ECS / 8 listopada. Pracowniczki i pracownicy otrzymali wyróżnienia od dyrekcji, prezydent Gdańska i marszałka województwa.

Od dwóch lat ECS, wspólnie z pomorskimi literatami i muzykami, przygotowuje „Kolędy na dobre święta”. W tegorocznej, „O przepędzeniu diabła”, brzmiała trąba antyputina – a metaforycznie pobrzmiewała troska o przyjaciół w Ukrainie. Zespół ECS włączył się do pomocy uchodźcom wojennym w miejskiej akcji Gdańsk Pomaga. Wystawa stała ECS i Wydział Zabaw przez większość roku były dostępne bezpłatnie dla gości z Ukrainy.