Nagroda Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra 2021, w maju przyznana wystawie stałej Europejskiego Centrum Solidarności, 23 września wieczorem w postaci certyfikatu uroczyście trafiła do rąk Basila Kerskiego, dyrektora instytucji. Najważniejszym wyróżnieniem Unii Europejskiej w obszarze dziedzictwa kulturowego uhonorowano w tym roku 24 wzorcowe osiągnięcia z 18 krajów europejskich. Gala odbyła się w dawnym klasztorze San Giorgio na wyspie San Giorgio Maggiore w Wenecji, w siedzibie aktywnej w dziedzinie kultury Fundacji Giorgio Cini.
Ogłoszenie laureatów nagrody odbyło się 25 maja. Trzy miesiące później, w 41 rocznicę podpisania Porozumienia Gdańskiego, w ogrodzie zimowym ECS odsłonięto plakietę zaświadczającą o wyróżnieniu. A 23 września w Wenecji odbyła się gala Nagród Dziedzictwa Europejskiego. Przypomnijmy, że pięć lat temu ECS jako pierwsze i dotąd jedyne muzeum w Polsce zostało uhonorowane Nagrodą Muzealną Rady Europy (EMYA). A historyczna Stocznia Gdańska – plac Solidarności z pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970, Brama nr 2, Sala BHP i Europejskie Centrum Solidarności – zostały odznaczone Znakiem Dziedzictwa Europejskiego.
M. Cristina Vannini wręczyła Nagrodę Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra 2021 Basilowi Kerskiemu, dyrektorowi ECS. Delegacja z Gdańska (od lewej): Aleksandra Dulkiewicz – prezydent Gdańska, Basil Kerski – dyrektor ECS, Magdalena Mistat – wicedyrektor ECS i Magdalena Charkin-Jaszcza – pełnomocnik dyrektora ECS ds. międzynarodowych, 23 września 2021
Fot. Archiwum ECS
Doświadczenie bycia częścią wielkiej rodziny
Wystawa stała ECS jest jedynym polskim laureatem Nagrody Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra 2021. Doceniono ją w jednej z czterech kategorii: Edukacja, szkolenia i podnoszenie świadomości. Zdaniem międzynarodowego jury ekspozycja akcentuje znaczenie pracy, promuje aktywizm w dziedzinie praw człowieka, praw pracowniczych i politycznych oraz obywatelskie zaangażowanie. Stanowi przykład, „jak zachować historie i uczynić je istotnymi dla współczesnego świata”.
– Dla nas to ogromne przeżycie, doświadczenie bycia częścią wielkiej rodziny. Ktoś pięknie powiedział, że dziedzictwo, szczególnie materialne, jest własnością danej wioski, miasta, kraju, ale jego piękno, jego dusza, jest własnością nas wszystkich. Kultura nie zna granic, tożsamości etnicznych, nie sieje nienawiści, sławi ludzką kreatywność i jest źródłem obrony tych wartości, które leżą u podstaw Europy. Dziś czuliśmy, że istnieje coś takiego, jak duch europejski – po zakończeniu gali mówił Basil Kerski, dyrektor ECS. – Każdy z dziś nagrodzonych projektów zachowywał ludzkie marzenie o lepszym życiu, naszą powinnością jest zabezpieczyć to dobro i zachować jego ciągłość.
Radości nie kryła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska, również obecna podczas uroczystości. – Cieszę się niezmiernie z tej nagrody, bo to wielki honor nie tylko dla ECS, ale i dla Gdańska – mówiła. – Ta nagroda potwierdza to, co wie każdy, kto choć raz obserwował Europejczyków i Europejki zwiedzających wystawę stałą w ECS – to wciąż aktualna, atrakcyjna i uniwersalna opowieść o tym, jak siłą solidarności można zmienić bieg historii. Nie sposób zliczyć, jak wiele osób na tej wystawie znajduje swoją własną opowieść. Wartości, które dały życie pokojowej rewolucji Solidarności muszą pozostać żywe, to również nasze zadanie, bo Europa to my.
W tym miejscu jesteśmy bardzo zjednoczeni
31 sierpnia w ogrodzie zimowym ECS odbyła się uroczystość, podczas której odsłonięto pamiątkową plakietę NAGRODY DZIEDZICTWA EUROPEJSKIEGO / EUROPA NOSTRA 2021. Wziął w niej udział dr Uwe Koch, przedstawiciel Europa Nostra. Mówił, że ECS ma wyjątkowy potencjał, aby łączyć ludzi, a wystawa stała to miejsce, gdzie historia staje się namacalna i żywa.
– Chciałbym pokłonić się obywatelom Gdańska, którzy dali nam odwagę – mówił dr Uwe Koch na chwilę przed odsłonięciem plakiety Europa Nostra. – Solidarność to klucz do zjednoczonej Europy. W sercu czuję, że w tym miejscu jesteśmy bardzo zjednoczeni.
Nagrody Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra to projekt powołany w 2002 roku przez Komisję Europejską. Realizuje go Europa Nostra – federacja organizacji pozarządowych ds. dziedzictwa działająca od 58 lat i obejmująca 40 krajów, przy wsparciu sieci instytucji publicznych, firm oraz osób prywatnych. Nagrody podkreślają i propagują rolę dziedzictwa oraz promują najlepsze praktyki w tej materii, zachęcają do międzynarodowej wymiany wiedzy oraz łączą w sieciach wszystkich zainteresowanych dziedzictwem. Zwycięzcom nagrody przynoszą znaczące korzyści – większą krajową i międzynarodową promocję, dalsze fundusze oraz wzrost liczby odwiedzających. Wśród wszystkich obywateli Europy program nagród jest sposobem na popularyzuję i troskę o nasze wspólne dziedzictwo. Nagroda cieszy się wsparciem unijnego programu Kreatywna Europa, który adresowany jest do sektorów kultury i kreatywnego.
Chwilę po ceremonii odsłonięcia plakiety w ogrodzie zimowym ECS, od lewej: Basil Kerski – dyrektor ECS; Andrzej Nawrocki – dawny pracownik Stoczni Gdańskiej, uczestnik strajku sierpniowego i przewodnik po wystawie stałej ECS; Bogdan Lis – dawny opozycjonista, członek Rady ECS; Henryka Krzywonos – sygnatariuszka Porozumienia Gdańskiego; dr Uwe Koch – przedstawiciel Europa Nostra; Mieczysław Struk – marszałek województwa pomorskiego i Alan Aleksandrowicz – zastępca prezydenta Gdańska, 31 sierpnia 2021
Fot. Grzegorz Mehring / Archiwum ECS
Serce ECS
Europejskie Centrum Solidarności ma siedzibę na terenach dawnej Stoczni Gdańskiej, gdzie w Sierpniu ’80 narodziła się rewolucja Solidarności. Instytucja pielęgnuje pamięć o tym największym pokojowym ruchu społecznym powojennej Europy. Sercem ECS jest wystawa stała opowiadająca historię polskiej drogi do wolności i dokumentująca zmiany, które pod jej wpływem zaszły w Europie Środkowo-Wschodniej. To ona definiuje i inspiruje wszystkie działania kulturalne, edukacyjne i naukowe podejmowane przez ECS.
Wystawa stała ECS zajmuje niemal 3 tys. m kw. na 1 i 2 kondygnacji budynku. Podzielona jest na siedem sal. Zwiedzający spędzają tu średnio 2 godziny. Ta nowoczesna ekspozycja – wyposażona w ponad 1.8 tys. eksponatów – ma charakter narracyjny. Zwiedzający zanurza się w historii opowiadanej przez archiwalne przedmioty, dokumenty, rękopisy, zdjęcia i projekcje wideo, interaktywne instalacje… Każdy, kto odwiedza tę wystawę, ma szansę odnaleźć swoje własne odniesienia do historii i współczesności. Mnogość narracji pozwala tu po wielokroć wracać, za każdym razem odnajdować nową opowieść.
Tworzenie wystawy było interdyscyplinarnym wysiłkiem historyków, badaczy społecznych, ekspertów muzealnych, projektantów i inżynierów. Materiały uzyskano z prawie 60 muzeów, archiwów, od lokalnych historyków i byłych opozycjonistów z całej Europy Środkowo-Wschodniej, w tym z Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rosji, Rumunii, Słowacji, Ukrainy i Węgier. Te działania wzbogaciły i wzmocniły międzynarodowy zasięg ekspozycji.
Zespół ECS i przyjaciele, 31 sierpnia 2021
Fot. Grzegorz Mehring / Archiwum ECS
– Europejskie Centrum Solidarności to unikatowy podmiot kultury i ważny aktor społeczny. To nie tylko instytucja, to szeroka społeczność, a być może nawet ruch społeczny i pewnego rodzaju formacja ideowa – mówił w laudacji prof. Cezary Obracht-Prondzyński. – ECS jest po to, aby każdy z tych 4 milionów odwiedzających i z tych następnych milionów, które przyjdą, wyszedł z małą cząstką wiedzy o dawnej Solidarności, ale jednocześnie, aby wyszedł z cząstką tej małej solidarności w sercu.
Rada Miasta Gdańska uhonorowała Europejskie Centrum Solidarności medalem św. Wojciecha. Wyróżnienie odebraliśmy 28 października 2019 roku, podczas uroczystej sesji Rady Miasta w Dworze Artusa.
Rada ustanowiła Medale w 1996 roku. Przyznawane są osobom i instytucjom za wybitne zasługi na rzecz Gdańska i za działania, które przyczyniły się do rozsławienia miasta w kraju i na świecie. Medal św. Wojciecha jest również wyróżnieniem za pracę na rzecz współpracy i pojednania między narodami oraz przedsięwzięcia na rzecz tolerancji i dialogu między przedstawicielami różnych wyznań i religii. Dotąd przyznano ich 79.
W 2019 roku, Medalami św. Wojciecha nagrodzeni zostali:
– prof. Grażyna Świątecka, kardiolog i społeczniczka, założycielka i wieloletnia kierownik Gdańskiego Telefonu Zaufania „Anonimowy Przyjaciel” – pierwszego w Polsce, założonego w 1967 roku, wspólnie z prof. Tadeuszem Kielanowskim
– Andrea Anastasi – sportowiec, trener siatkarskiej drużyny Trefla Gdańsk (2014–2019), z którą zdobył wicemistrzostwo Polski (2015), Puchar Polski (2015, 2018), Superpuchar Polski (2016) i brązowy medal mistrzostw Polski (2018)
– Europejskie Centrum Solidarności.
Medal Księcia Mściwoja II otrzymał pośmiertnie Paweł Adamowicz – prezydent Miasta Gdańska (1998–2019), dzięki któremu Gdańsk w pełni stał się miastem wolności i solidarności.
Laudację na cześć Europejskiego Centrum Solidarności napisał i wygłosił prof. Cezary Obracht-Prondzyński, wykładowca akademicki, prezes Instytutu Kaszubskiego i członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS.
– Europejskie Centrum Solidarności powstało z pamięci wielu osób o tym niezwykłym wydarzeniu, które odcisnęło się na życiu całego pokolenia, jakim był Sierpień 1980 roku i fenomen Solidarności. Powstało też z marzenia Pawła Adamowicza o tym, aby Solidarność i jej ideały trafiały do następnych pokoleń – mówił profesor. – A także z nadziei, że to wyjątkowe doświadczenie i dziedzictwo Polaków okażą się być ważne i inspirujące dla współczesnych. Nie tylko w kraju i nie tylko w Europie. Powstało wreszcie z pragnienia, by w tej instytucji mogli uczestniczyć ludzie o różnych przekonaniach, doświadczeniach i poglądach ideowych. (całość laudacji do przeczytania → tutaj)
– Europejskie Centrum Solidarności to nie tylko pracownicy, to nie instytucja kultury na papierze, a wynik interakcji ludzi. Wy wszyscy jesteście ECS-em – podkreślał Basil Kerski, dyrektor ECS, który symbolicznie przyjął medal, wskazując na zebranych w Dworze Artusa. – Dzisiejsze święto jest dla nas wyjątkowe, a pamiętam jeszcze trudne dyskusje wokół ECS. Ten pomysł, żeby powstało, był szalony, takiej instytucji nie było wcześniej. Widzimy dzisiaj, że działalność Centrum to nie tylko refleksja nad Sierpniem i polską drogą do wolności. Ta przestrzeń jest otwarta, a jej pomysłodawca, Paweł Adamowicz, wiedział, że ECS nie może być tylko opowieścią o Gdańsku, ale musi być opowieścią o świecie. Wtedy będziemy mieć wielu przyjaciół. To jest ta silna część ECS.
TO WIELKI HONOR DLA ECS! DZIĘKUJEMY!
Jeszcze nigdy w 40-letniej historii NAGRODY MUZEALNEJ RADY EUROPY nie otrzymała jej placówka z Polski. W 2016 roku to wyróżnienie stało się udziałem Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Zdaniem jury ECS jest „fascynującym przykładem instytucji kultury działającej na rzecz promocji wolności i solidarności”, a wydarzenia, do których się odwołuje i program instytucji „czyni z niego forum współczesnej Europy”.
NAGRODA MUZEALNA RADY EUROPY przyznawana jest od 1977 roku. Rada Europy, najstarsza instytucja europejska, honoruje instytucje, których działalność jest szczególnie istotna dla dziedzictwa i tożsamości naszego kontynentu.
Duża konkurencja
Konkurencja była duża, a proces wyboru wielostopniowy, m.in. w grudniu 2015 roku ECS odwiedził tajemniczy juror, który poddał miejsce skrupulatnej ocenie: od jakości wystawy, przez walory i funkcjonalności budynku, obsługę gości, realizowane tu projekty. Werdykt był dla nas wielką radością, zdaniem jury udało się ECS „stworzyć z historii związku zawodowego Solidarność silne i poruszające źródło inspiracji dla aktywności i zaangażowania obywatelskiego”. A to miejsce „łączy historię z codziennością, tworząc pomost między kulturą a demokracją”. To tym ważniejsze, że – jak zauważyło jury – „dwadzieścia pięć lat po upadku Muru Berlińskiego, myśli i postawy zaczynają wznosić nowe mury”.
→ 2016: Przemówienie Basila Kerskiego, dyrektora ECS, podczas uroczystości wręczenia nagrody
Mirosława
Faktu, że ECS zostało uhonorowane prestiżową NAGRODĄ MUZEALNĄ RADY EUROPY potwierdzały dyplom i statuetka „Kobiety z pięknym biustem” (1969), autorstwa Joana Miró (1893–1983), która przez cały rok mieszkała w ogrodzie zimowym ECS. Odwiedzali ją zacni goście, opowiadaliśmy o niej zwiedzającym, dzieci przygotowywały jej artystyczne wyobrażenia…
„Kobieta z pięknym biustem” w ECS otrzymała staropolskie imię Mirosława, w pieszczotliwym zdrobnieniu Mirka, które nie tylko odwołuje się do nazwiska twórcy, ale i proklamuje dwie wartości, jakie złożyły się na jego brzmienie: miro (pokój, spokój, dobro) oraz sława.
Jak to się stało, że właśnie dzieło katalońskiego artysty Joana Miró jest dowodem na laury NAGRODY MUZEALNEJ RADY EUROPY? Odpowiedź jest prosta – Fundacja Joana Miró, Muzeum Sztuki Współczesnej w Barcelonie, jako pierwsza instytucja w historii otrzymała w 1977 roku NAGRODĘ MUZEALNĄ RADY EUROPY.
Pożegnanie
Z żalem 21 kwietnia 2017 roku pożegnaliśmy w ECS Mirkę, wyprawiając ją w podróż do kolejnego laureata NAGRODY MUZEALNEJ RADY EUROPY. 26 kwietnia w Strasburgu statuetkę przejęło od nas Centrum Pamięci o Handlu Ludźmi i Niewolnictwie (Memoriał ACTe), które mieści się w Gwadelupie, zamorskim departamencie Francji w Ameryce Środkowej.
Tytuł laureata NAGRODY MUZEALNEJ RADY EUROPY 2016 po wsze czasy pozostanie w portfolio Europejskiego Centrum Solidarności.
Historyczny zespół obiektów Stoczni Gdańskiej – Sala BHP, Brama nr 2, plac Solidarności z pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970 roku – oraz Europejskie Centrum Solidarności, prowadzące szerokie działania edukacyjne i promujące dziedzictwo Solidarności, wyróżnione zostały Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. W ten sposób oznaczane są miejsca szczególnie istotne dla historii i kultury europejskiej, związane z ideą zjednoczenia oraz wartościami demokratycznymi i humanistycznymi o ponadnarodowym znaczeniu.
O przyznanie Znaku Dziedzictwa Europejskiego dla historycznego zespołu obiektów Stoczni Gdańskiej wnioskowało Europejskie Centrum Solidarności już w 2013 roku. Rolą znaku jest tworzenie możliwości do zdobywania i poszerzania wiedzy o wspólnym dziedzictwie kulturowym, a także wpływanie na rozumienie wartości demokratycznych i praw człowieka. Dlatego też, razem z obiektami historycznymi, ZDE wyróżnione zostało Europejskie Centrum Solidarności. ECS bowiem prowadzi szerokie działania edukacyjne i promujące dziedzictwo Solidarności w Polsce i środowiskach międzynarodowych. Sala BHP, Brama nr 2, plac Solidarności z pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970 oraz murem z tablicami inskrypcyjnymi, to nie tylko miejsca doniosłych wydarzeń historycznych o skutkach międzynarodowych, gdzie zainicjowane zostały przemiany demokratyczne w Europie po 1989 roku. To miejsca, w którym atmosferze dialogu kształtowano w pokojowy sposób otwarte społeczeństwo obywatelskie, jeden z fundamentów współczesnej Europy.
Odsłonięcie tablicy Znaku na historycznej Bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina odbyło się 29 sierpnia 2015. Od lewej Basil Kerski, dyrektor ECS, prof. Małgorzata Omilanowska, minister kultury i dziedzictwa narodowego, Piotr Duda, przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, Wiesław Bielawski, z-ca prezydenta Miasta Gdańska.
fot. Grzegorz Mehring / ECS
ZDE po raz pierwszy przyznano w 2013 roku, jednak idea takiego wyróżnienia miejsc ważnych dla dziedzictwa europejskiego zaczęła się rozwijać dużo wcześniej, bo już w 2006 roku. W 2014 roku, oprócz zespołu związanego ze Stocznią Gdańską uhonorowano szesnaście innych miejsc, w tym dwa polskie punkty na mapie historii Europy: Konstytucja 3 maja i Unia Lubelska. O wyróżnienie rywalizowało 36 miejsc z 18 państw.
Znak Dziedzictwa Europejskiego został przyznany historycznemu zespołowi obiektów Stoczni Gdańskiej oraz ECS – 19 grudnia 2014 roku. Uroczyste wręczenie tablicy pamiątkowej odbyło się 15 kwietnia 2015 w Brukseli. A 29 sierpnia 2015 roku tablice te z honorami odsłonięto w Gdańsku.