Z ZESZYTU SOLIDARNOŚCI CODZIENNIE

OGRODNICZKA DOKUMENTALISTKA
Paulina Jeziorek

Czy my, ogrodnicy ze Wspólnego Ogrodu, nie zamykamy się w hermetycznej bańce znanego nam środowiska i docieramy „na zewnątrz”, gdziekolwiek to jest?



Wspólny Ogród to pracownia ogrodnicza, ogród społeczny i platforma wyjściowa do działań z pogranicza kultury, sztuki, ekologii, aktywizmu i sportu. Warzywniak powstał na byłym gruzowisku po budowie stacji metra i jesienią będzie obchodził piąte urodziny. Pamiętam, jak razem z Amerykanką Jodie Baltazar – jedną z pierwszych ogrodniczek społecznych w Polsce – zastanawiałam się, jak ożywić glebę na wyznaczonym pod ogródek terenie o wymiarach 15 m x 10 m, przy nowej, mądrze zaprojektowanej siedzibie Służewskiego Domu Kultury. W pierwszych pracach ogrodowych pomagała nam grupka lokalnych aktywistów i znajomych.
Zanim dotarli do nas ludzie z pobliskiego osiedla, dzielnicy czy miasta, nim dotarło do nich, czym jest Wspólny Ogród i jak włączyć się w działanie, nieraz pracowałyśmy w ogródku same, obserwowane zza niewysokiego ogrodzenia (takie niewysokie ogrodzenie bardzo polecam, nie ma jak rozmowy przez plot z przypadkowymi zaciekawionymi gapiami i przechodniami, jeden z najskuteczniejszych sposobów docierania). Obecnie z ogrodem związana jest kilkunastoosobowa grupa ogrodników oraz dziesiątki osób satelit. Spytałam ogrodników, czy ich zdaniem udaje nam się docierać. Wszyscy zgodnie uznali, że tak. Nie jesteśmy grupką starych znajomych, nie pochodzimy z tych samych środowisk, jesteśmy w różnym wieku. Odwiedzali i odwiedzają nas mieszkańcy osiedla, harcerze, pielgrzymi z pobliskiej parafii, emeryci, dziennikarze, studenci, profesorowie, a także ogrodnicy z innych ogrodów w Warszawie (w tym Łazienek Królewskich!). Oto powody, dla których, jak sądzimy, udaje nam się docierać.

  

Przestrzeń
Usytuowanie Wspólnego Ogrodu sprawia, że ludzie zachodzą do niego przy okazji. Natykają się na niego wzrokowo albo węchowo, wpadają jak do dobrze zastawionej pułapki. Ogród znajduje się na terenie przestronnego placu zabaw. W praktyce oznacza to, że rodzice z dziećmi, wędrując do piaskownicy czy na huśtawki, mijają ogródek, przyglądają się roślinom i zagadują ogrodników. Regularnie przybiegają do nas dzieci z placu zabaw i tak nawiązujemy z nimi trwalsze znajomości. Co więcej, ogród znajduje się przy pasie komunikacyjnym prowadzącym z osiedla bloków mieszkalnych do parku Dolinka Służewska. Spacerowicze czy właściciele psów mijają nas w drodze do parku. O Wspólnym Ogrodzie dowiadują się też ci, którzy przychodzą na zajęcia do domu kultury. Bliskość instytucji, która w szerszej świadomości istnieje od lat, jest korzystna. Sądzę, że wstępny proces wzrokowego i emocjonalnego oswajania się mieszkańców z obecnością Wspólnego Ogrodu w przydomowo-kulturowej przestrzeni trwał około roku.

Brak formalizmu
Najbardziej formalnym elementem Wspólnego Ogrodu jest pieczęć z napisem „Wspólny Ogród/(U)prawa Warzyw”. Stemplujemy nią papier, w który zawijamy warzywa. Poza tym cechuje nas brak sformalizowania. Ogród jest niewielki, skupia na stałe niedużą grupę osób, nie stawiamy więc restrykcyjnych wymogów czasowych. Nie formalizujemy wymagań, nie ważymy plonów, nie zamykamy ogródka na kłódkę, posiadamy podstawowy regulamin złożony z kilku punktów, zwracamy się do siebie bezpośrednio. Przełamaliśmy schemat nauczyciel-uczniowie i wszyscy uczymy się razem, od czasu do czasu zapraszamy specjalistów. Przełamaliśmy też schemat organizator-uczestnik i razem przygotowujemy imprezy. W ogrodzie jest więcej zabawy niż nauki. Wszystko to sprawia, że łatwo się do nas przyłączyć, niekoniecznie na stałe. Często praktykowany jest styl nieregularny – podpływania, cumowania, odpływania i powracania.

Stan umysłu
Jeżeli przemyślę swoje motywacje do stworzenia Wspólnego Ogrodu, to jedną z silniejszych było wyjście z domu, zanurzenie się w świecie, który jest „na zewnątrz”, „na ulicy”. Była w tym pewna ciekawość dokumentalistki. Zawsze pasjonowało mnie kino dokumentalne, oglądanie odległych światów lub mikroświatów za rogiem podwórka. Znużyło mnie życie freelancera, czyli osoby, która znaczną część dnia spędza samotnie przed komputerem. Brakowało mi fizycznej, materialnej strony rzeczywistości z jej przypadkowością. Może niektórym trudno sobie wyobrazić, że wieloletnie, cotygodniowe chodzenie do tego samego ogrodu społecznego może dawać ten posmak zderzenia z nieznanym. Żeby coś takiego mogło się zadziać, organizując prace ogrodowe czy zabawy kulinarne, najlepiej przyjąć rolę obserwatora, nie nauczyciela. Z jednej strony jako pracująca ogrodniczka początkowo byłam nieustannie obserwowana zza ogrodzenia. Z drugiej ja obserwowałam, dając się wciągać w rozmowy, nie narzucając się z teoriami czy koncepcjami, oferując przestrzeń, gdzie uprawia się ogrodnictwo, gotuje, je, rozmawia. Zadziałała zasada, że podobne przyciąga podobne i wkrótce dołączyli ogrodnicy, którzy przyjęli tę samą postawę czujności i nienarzucającej się otwartości na Innego.
Można założyć filozoficznie, że wszystko się kiedyś uda, każdy materiał prędzej czy później się skompostuje, a ogród ostatecznie napełni się roślinami, zwierzętami i ludźmi. Znajdź dobrą pozycję, rób swoje, obserwuj i czekaj. Inni przyjdą, a wraz z nimi interesujące światy, z jakimi się jeszcze nie zetknąłeś.

Paulina Jeziorek - absolwentka kulturoznawstwa. Początkowo pomagała artystom i instytucjom jak Bęc Zmiana czy Galeria Nizio realizować interwencje artystyczne w przestrzeni miasta. Od 2014 roku prowadzi ogród społeczny i pracownię ogrodniczą Wspólny Ogród SDK. W Solidarności Codziennie gościła w 2018 roku w ramach cyklu Akademia Zaangażowania.

Źródło: Zeszyt Solidarności Codziennie 2, str. 25-26
fot. Paulina Jeziorek
fot. Katarzyna Cudziło